مطالعه تنوع وراثتی و همبستگی صفات مهم زراعی در برخی ارقام برنج (oryza sativa) در ایران

برنج غذای اصلی بیش از نیمی از مردم دنیا را تأمین می­کند و در بخش عظیمی از قارّه آسیا تأمین کننده بیش از 80 درصد کالری و 75 درصد پروتئین مصرفی مردم است. یکی از روشهای افزایش محصول، استفاده از فنون به­نژادی است و از جمله ابزار مهم به­نژادگران گزینش است. از این رو اطلاع از تنوع وراثتی و گروه بندی ارقام به منظور انتخاب والدین مناسب جهت تلاقیهایی که ممکن است نوترکیبهای جدید ژنی ایجاد نمایند، در پروژه­های مختلف اصلاحی ضروری است. بدین منظور، فاصله ماهالانوبیس 25 رقم برنج ایرانی و خارجی محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت. تجزیه واریانس صفات ظاهری حاکی از این بود که بین ارقام مورد آزمایش از لحاظ 14 صفت مورد مطالعه، اختلاف معنی­داری وجود داشته است. بررسی ضرائب همبستگی ریخت­شناختی و وراثتی نشان داد که مدت زمان خوشه­دهی، مدت زمان رسیدن، تعداد دانه در خوشه، تعداد ساقه بارور، پنجه کل، طول برگ پرچم و عرض برگ پرچم با عملکرد، همبستگی مثبت و معنی­دار داشتند. وراثت پذیری عمومی صفات از 72 درصد برای صفت عملکرد دانه در بوته تا 99 درصد برای صفات طول خوشه و ارتفاع بوته متغیر بود. تجزیه مؤلفه­های اصلی 6 مؤلفه که مجموعاً بیش از 90 درصد از تغییرات کل را توجیه می­نمودند مشخص نمود. صفت طول دانه بیشترین سهم را در مؤلفه­های اصلی اول و دوم داشت. دسته­بندی ارقام با استفاده از تجزیه کلاستر به روش upga، رقمها را در 4 کلاس مختلف گروه بندی نمود که کلاسترهای اول و چهارم بیشترین فاصله را داشتند. فواصل محاسبه شده نشان داد که کمترین فاصله وراثتی معنی­دار بین ارقام حسن سرایی و line213 (1/26) و بیشترین مقدار d2 بین دو رقم ir58 و alfa (34/1522)  وجود داشت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تلاقی بین ارقام عنبربو و ir58؛ alfa و ir28؛ حسن سرایی آتشگاه و ir58 نوید هتروزیس نسبتاً بالایی را می­دهد و احتمالاً تنوع بیشتری را نسبت به دیگر تلاقیها در خلال نسلهای تفکیک نشان خواهد داد. همچنین با توجه به نتایج به دست آمده از بررسی دندروگرام دو روش upga و cl به نظر می­رسد که روش upga در تجزیه خوشه­ای نسبتاً تصویر صحیح­تری از گروه بندی ارقام نسبت به روش cl ارائه می­نماید.